Woningbehoefte

Zelfstandig en zorggerelateerd wonen ouderen

De woonsituatie van ouderen brengt, anders dan die voor volwassenen in het algemeen, een aantal extra vraagstukken met zich mee. Een van de belangrijkste vragen is: hoelang kan een oudere nog zelfstandig geacht worden te wonen als er serieuze zorgbehoeften spelen? Tot wanneer is de woning van een oudere geschikt om te bewonen (gelet op veiligheidsaspecten en toegankelijkheid) en tot wanneer is het zelfstandig wonen van de oudere nog wenselijk gezien diens zorgbehoeften? Wonen gaat dus én over ‘stenen’ én over ‘veiligheid en zorg’.

Het overheidsbeleid is de afgelopen decennia sterk gericht op het zo lang mogelijk zelfstandig laten wonen van ouderen. Vooralsnog wordt dit beleid ook de komende decennia voorgestaan. Het aandeel ouderen dat in een instelling woont, is in de afgelopen twintig jaar sterk teruggelopen. Op dit moment woont 95% van de 70-plussers in Nederland zelfstandig, en 5% in een instelling. Utrechtse gemeenten waar dit aandeel hoger ligt zijn Zeist (9%), Baarn (8%) en Utrechtse Heuvelrug (7%). Gemeenten waar dit aandeel lager ligt zijn Eemnes en Renswoude (1%) en Montfoort, Nieuwegein, Lopik en De Ronde Venen (2%).

Lang niet alle huidige woningen van senioren zijn geschikt voor bewoning als de (lichamelijke) conditie achteruit gaat. In het geval verhuizen (nog) geen wens of optie is wordt gekeken naar de noodzaak om bijvoorbeeld drempels te verwijderen, deuren te verbreden of een traplift aan te brengen. IVVU/Sinfore (2022) heeft onderzocht in welke mate woningen in de provincie Utrecht geschikt zijn voor ouderen (75+) in 2040, er van uitgaande dat bewoners in de tussentijd niet verhuizen of overlijden. Er wordt daarbij een driedeling gehanteerd: (a) geschikte of aanpasbare woning nabij voorzieningen (b) geschikte of aanpasbare woning niet nabij voorzieningen en (c) ongeschikte woningen. Uit het onderzoek blijkt dat in 2020 16% van de 75+huishoudens in een woning woont die ongeschikt is voor de bewoning door ouderen en ook niet aangepast kan worden. In 2040 komt dit cijfer uit op 12%.

Behoefte van ouderen om in vertrouwde omgeving te blijven wonen

Het CBS laat zien dat onder de 55-plussers in heel Nederland met name flats, appartementen en tussenwoningen populair zijn. Tien procent van deze groep woont naar eigen zeggen in een seniorenwoning. Een derde van de 55-plussers – en bijna een kwart van de 75-plussers – vindt de eigen woning op dit moment niet of minder geschikt bij gezondheids- of ouderdomsklachten. De woning aanpassen heeft voor de meesten de voorkeur boven verhuizen. Van alle 55-plussers zegt 56 procent niet te willen verhuizen, tenzij het niet anders kan. De aanstaande vergrijzing brengt volgens deskundigen de vraag met zich mee of er ook specifiek woningen voor ouderen gebouwd moeten worden. Vanuit het idee dat een doorstroming van ouderen zal leiden tot een versneld aanbod van eengezinswoningen in de stadsregio. Tegelijkertijd is echter ook duidelijk dat ouderen nauwelijks willen verhuizen. Het Planbureau voor de Leefomgeving stelt dat als er voor ouderen gebouwd gaat worden, dit het beste in bestaande buurten kan gebeuren, gezien de gehechtheid van ouderen aan hun buurt. Nieuwbouw voor ouderen betekent volgens het kenniscentrum dus niet alleen maatwerk in kwantiteit en kwaliteit, maar ook in locatie. Echter, juist vanwege de geringe verhuismobiliteit van ouderen bestaat vooral een grote aanpassingsopgave: het geschikt maken van de huidige woningen voor oudere bewoners die mogelijk te maken krijgen met allerlei fysieke beperkingen. Daarnaast zal rekening gehouden moeten worden met een hernieuwde behoefte aan winkels en andere voorzieningen in de directe omgeving.

Bron: CBS (2020); 55-plussers over hun (toekomstige) woning, PBL (2017); De grijze groeikern

Woonbehoeften van 55+’ers

Als het gaat om de woonbehoefte van 55+’ers denkt een ruime meerderheid dat hun woning op dit moment geschikt is om in te blijven wonen bij gezondheids- of ouderdomsklachten. Mocht deze woning niet geschikt zijn, dan zeggen ze vaker de voorkeur te geven aan het aanpassen van de woning dan aan verhuizen, waarbij de traplift de meest overwogen aanpassing is. Echter, het grootste deel van de 55+’ers (bijna 40%) weet nog niet wat ze zouden doen in die situatie. Een prettige eigen woning, gevolgd door een prettige woonbuurt zijn de meest genoemde redenen voor 55-plussers om niet te willen verhuizen.

Wat de woonsituatie van 75+’ers betreft: 92% woonde in 2018 nog zelfstandig in heel Nederland. In de gemeente Zeist wonen relatief veel inwoners op dat moment niet meer zelfstandig (87%). Dat kan gerelateerd zijn aan de aanwezigheid van een relatief grote hoeveelheid woonvoorzieningen voor ouderen in de gemeente. In de gemeente Eemnes wonen (zo goed als) alle 75’+ers nog zelfstandig (100%).

Bron: 55-plussers liefst zo lang mogelijk in eigen woning (cbs.nl), CBS

Aandeel personen van 75 jaar en ouder dat zelfstandig woont, naar gemeente in provincie Utrecht

Bron: CBS

Theoretische woningbehoefte en planaanbod U-16 gemeenten, 2017-2040

*  Auteurs merken op dat de cijfers per gemeente niet gezien moeten worden als de opgave die de gemeenten voor zich moeten oplossen. De dynamiek in de regio overstijgt volgens hen gemeentegrenzen en het is mogelijk dat juist op plekken waar op basis van demografische gegevens de groei aan de lage kant is, de urgentie om te bouwen juist groot is om te voldoen aan de kwalitatieve vraag. Deze opgave is volgens opstellers van het rapport niet op te maken uit de hier gepresenteerde cijfers.

Bron: Primos, Site Urban Development (2018)

Meer woningen voor eenpersoonshuishoudens nodig in toekomst

In de afgelopen decennia is de diversiteit aan huishoudensvormen toegenomen waardoor ook andere woningtypen nodig zijn dan we vroeger gewend waren. Voor de toekomst wordt een groei van het aandeel eenpersoonshuishoudens voorzien. Kijken we naar de woningtypen in de woningvoorraad dan zien we al een kleine verschuiving. In 2014 bedroeg het aandeel eengezinswoningen in de provincie  63,7% en het aandeel meergezinswoningen 36,3% van de totale woningvoorraad. In 2020 gaat het om 63,1% eengezinswoningen en 36,9% meergezinswoningen. Uitgesplitst naar de afzonderlijke gemeenten, zien we dat Utrecht het kleinst aandeel eengezinswoningen heeft (43,4%). In Eemnes (89,4%), Renswoude (86,9%) en Lopik (86,1%) is deze het hoogst.

Bron: CBS

Effect van doorstroommaatregelen op de woningmarkt

Doorstroming op de woningmarkt zorgt er voor dat de woonvoorraad beter benut wordt naar gelang de woonbehoefte. Een onderzoek uit oktober 2019 van de Provincie Utrecht heeft aangetoond dat wanneer er maatregelen worden getroffen om doorstroming te bevorderen, de verhuisketen daarmee langer wordt. In essentie betekent dat dat meer mensen een geschikte woning kunnen vinden die past bij hun levensfase. Deze studie is uitgevoerd met 2 cases als uitgangspunt: een case bij een appartementencomplex in Nieuwegein waar voorrang werd verleend aan huurders die een eengezinskoopwoning achterlieten. Bij de andere case in IJsselstein, werden  woningen verhuurd aan huishoudens die een eengezinswoning achterlieten. 

Bron: Provincie Utrecht (2019); Doorstroming op de woningmarkt