Economische ontwikkeling

Research en development staat volgens de definitie van het CBS voor het systematisch verrichten van creatief werk dat is gericht op het uitbreiden en gebruiken van kennis voor het ontwerpen van nieuwe toepassingen. In fundamenteel onderzoek staat kennisvergroting centraal (‘research’). Bij toegepast onderzoek worden ideeën verder ontwikkeld tot een prototype van nieuwe of sterk verbeterde processen en producten (‘development’). 

Nederlands R&D uitgaven bijna gelijk aan gemiddelde van Europese Unie 

Door de R&D-uitgaven af te zetten tegen het bruto binnenlands product (bbp) kan de R&D-intensiteit worden berekend. Deze kwam in 2020 uit op 2,29%, dicht bij het gemiddelde van de Europese Unie (2,32%). Er kan onderscheid gemaakt worden tussen private R&D-uitgaven en overige R&D uitgaven. Private R&D-uitgaven zijn uitgaven aan R&D van de bedrijvensector. Hiertoe behoren niet de uitgaven aan R&D van het hoger onderwijs, publieke researchinstellingen, private non-profit organisaties en de overheid. Deze vallen in de categorie ‘overig’. 

Noord-Brabant koploper binnen Nederland, Utrecht op vierde plaats 

Voor 2019 zijn ook cijfers naar provincie beschikbaar. Private R&D-uitgaven zijn in dat jaar, afgezet tegen het bruto regionaal product, het hoogst in Noord-Brabant, met een intensiteit van 3,18%. Overijssel en Gelderland staan op een tweede en derde plek met respectievelijk 1,35% en 1,34%. Utrecht staat op een vierde plek (samen met de provincie Limburg) met 1,20%.  

Bron: R&D-uitgaven ruim 18 miljard euro in 2020 (cbs.nl) 

Historische krapte op arbeidsmarkt

De relatief gunstige economische vooruitzichten gaan in de loop van 2021 steeds meer hand in hand met krapte op de arbeidsmarkt. In augustus 2021 wordt gesteld dat deze krapte waarbij tegenover 100 werklozen, 106 openstaande vacatures staan, zich in geen 50 jaar eerder zo heeft laten zien. Voor werkgevers betekent dit echter dat het steeds moeilijker wordt om personeel te vinden. Terugkijkend naar de periode aan het begin van de pandemie, zijn er in het tweede kwartaal van 2021 150.00 mensen méér aan het werk dan een jaar eerder in dezelfde periode. Er startten meer mensen met een betaalde baan dan er stopten. In hetzelfde kwartaal van vorig jaar, aan het begin van de coronacrisis, was de situatie precies andersom: toen stopten er meer mensen dan er aan de slag gingen. Wat de provincie Utrecht betreft steeg het aantal openstaande vacatures. In het eerste kwartaal van 2021 van 21.300 naar 24.500. In het tweede kwartaal van 2021 steeg het aantal door naar 31.200. Dat is ver voorbij het hoogste niveau tot dusver. In het tweede kwartaal van 2019 stonden er 27.700 posities open. Aan het begin van het derde kwartaal 2021 gaf 22% van de Utrechtse ondernemers alweer aan dat personeelstekort een belemmering was voor groei. De daling van het aantal vacatures was al medio 2019 ingezet, maar versnelde door de coronacrisis in de eerste helft van 2020. In het tweede helft van 2020 herstelde de arbeidsmarkt zich. In april-mei 2021 blijkt uit een regiopeiling dat een op de zes ondernemers verwacht dat het personeelstekort weer zal gaan knellen. Dat is het meest urgent in industrie en bouw, maar speelt ook in de horeca en overige dienstverlening (waaronder uitzendbureaus), en in groot- en detailhandel. Anderzijds is er bij een op de tien bedrijven in de groot/detailhandel ook sprake van een personeelsoverschot. In de industrie en de bouw wordt voorzien dat personeelstekort ook op langere termijn een probleem blijft. Dat geldt in mindere mate ook voor ICT en zakelijke dienstverlening.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Belangstelling voor ‘next economy’ in Utrecht nauwelijks veranderd

Volgens RaboResearch bevond de economie zich al voor corona in een staat van transitie: ondernemers en consumenten kregen steeds meer aandacht voor sociaal inclusief ondernemen, duurzaamheid (groene energie, biodiversiteit, circulaire economie) en eerlijke economie (transparante productieketens, echte prijzen). Raboresearch heeft onderzoek gedaan naar de vraag of de coronacrisis deze belangstelling heeft aangetast. Begin 2021 meldt zij dat dit niet echt het geval is: 74% van de ondernemers besteedt hier evenveel aandacht aan als voor de pandemie, 12% zelfs meer. Er wordt ook gepleit om de transitie naar de next economie te versnellen. Hier zouden naast overheden (via subsidies en regelgeving) ook banken en andere kapitaalverstrekkers via hun (rente)tarieven een rol in kunnen spelen.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Brede welvaart onder druk en vrouwen sterker achteruitgegaan dan mannen

De provincie Utrecht had in de pre-coronatijd (2019) samen met regio Gooi- en Vechtstreek en regio zuidwest Friesland gemiddeld de hoogste score op de Brede Welvaartindicator die Raboresearch samen met de universiteit Utrecht heeft samengesteld. Brede welvaart staat voor de mate waarin een regio welvarend is, waarbij breder gekeken wordt dan alleen naar economische ontwikkelingen. Er worden elf dimensies onderscheiden, zoals gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, milieu, veiligheid, huisvesting. De Brede Welvaartsindicator toonde in 2019 aan dat vooral op het vlak van de woontevredenheid van burgers in de Utrechtse regio wat te verbeteren valt. Met name de betaalbaarheid vormt een grote kwestie. Recentere onderzoeksresultaten van de Brede Welvaartindicator (september 2021)  geven nog geen specifieke conclusies voor de provincie Utrecht maar laten zien dat er landelijk gemiddeld achteruitgang is waar te nemen op de dimensies ‘subjectief welzijn’, ‘sociale contacten’, ‘huisvesting’ en ‘gezondheid’. Een gunstige ontwikkeling valt waar te nemen op de dimensies ‘baanzekerheid’ en ‘inkomen’. Als de gunstige en ongunstige trends tegen elkaar worden afgewogen blijkt er volgens de opstellers per saldo geen sprake van verslechtering op de algehele brede welvaart. Opmerkelijk is wel te noemen dat vrouwen er het afgelopen jaar op meer welvaartsdimensies op achteruit zijn gegaan dan mannen. Voor de dimensies ‘gezondheid’, ‘maatschappelijke betrokkenheid’ en ‘persoonlijke ontwikkeling’ is deze achteruitgang ook significant. Zowel mannen als vrouwen zijn er qua inkomen, baanzekerheid en balans tussen werk en privé op vooruit gegaan, waarbij die laatste dimensieverbetering voor mannen wel significant is maar voor vrouwen niet. Voor een precieze verklaring van deze verschillen tussen mannen en vrouwen is volgens RaboResearch nog meer onderzoek nodig. 

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Provincie Utrecht relatief geringe impact energietransitie op arbeidsmarkt

Uit de scenarioverkenning van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt eveneens dat de vraag naar arbeid in alle provincies toeneemt, maar de mate waarin verschilt sterk per provincie. Dit komt omdat de sectoren die gevolgen ondervinden van de energietransitie niet gelijkmatig zijn verdeeld over Nederland. Zo stijgt volgens het PBL de vraag naar arbeid het meest in Noord-Brabant, omdat daar veel bedrijven zijn gevestigd uit de machinebouw, productie van motorvoertuigen en de bouw. De provincie Utrecht behoort daarentegen tot één van de zeven regio’s met de kleinste verandering. De vraag naar arbeid verandert amper omdat de sectoren daar beperkt verbonden zijn met de energietransitie.

Bron: PBL (2020): Regionale arbeidsmarkteffecten van de energietransitie: een scenarioverkenning

Potentiële spanning op arbeidsmarkt door energietransitie per provincie

Bron: PBL (2018)

Werkzame beroepsbevolking naar werkkring 2004-2019

Bron: CBS