Cultuur

specifieke kwetsbaarheid van de cultuursector

Afgezien van het feit dat de coronamaatregelen er voor zorgden dat er veel minder cultuur ‘geconsumeerd’ kon worden dan gewoonlijk, is er ook grote zorg over de sector zelf. Anders dan voor veel andere sectoren die door de crisis zijn geraakt (zoals detailhandel, toerismesector) geldt dat de cultuursector niet van het ene op het andere moment weer kan worden ‘aangezet’ en ten volle kan draaien. Veel activiteit in de culturele sector vergt lange voorbereidings- en aanlooptijden. Berenschot (2021) benoemt hoe producties lang tevoren moeten worden voorbereid, artiesten zeer tijdig geboekt moeten worden en exposities jaren van te voren worden opgetuigd om bijvoorbeeld bruiklenen te organiseren. Deze cyclische processen in de cultuursector zijn door de coronacrisis ruw verstoord. Reeds gedane investeringen in producties en evenementen zijn weg en in veel gevallen is herhaling of herkansing onmogelijk. Het ontbreekt vaak aan opgebouwde reserves om nieuwe investeringen te kunnen doen. Daarmee is de cultuursector op een specifieke manier in de knel gekomen. In de scenarioverkenning onderscheidt Berenschot twee dimensies die voor toekomstig herstel relevant zijn: Ten eerste de vraag of men straks teruggaat naar normaal of dat alles voorgoed ‘anders’ wordt. Ten tweede of er sprake zal zijn van beperkte dan wel ruime overheidssteun.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Bibliotheken hebben fors minder fysieke activiteiten in 2020

Bibliotheken vervullen de laatste jaren een steeds bredere rol waar het educatie, ontmoeting en debat betreft. Door de coronacrisis zijn veel van die brede activiteiten stil komen te liggen. Er vond in 2020 een vermindering plaats van 35% ten opzichte van een jaar eerder. Alsnog bleven er zo’n 143.000 activiteiten over op het gebied van leesbevordering en kennismaking met literatuur, educatie en ontwikkeling, kennis en informatie, kunst en cultuur en ontmoeting en debat. 117.000 hiervan waren fysieke activiteiten. Daarnaast organiseerden de bibliotheken ruim 26.000 niet-fysieke activiteiten, veelal gebeurde dat online.

Bron: Maatschappelijke impact van de coronapandemie in de provincie Utrecht. Een tussenstand. (Oktober 2021)

Gemiddelde reisafstand tot bibliotheek, naar gemeenten in provincie Utrecht (2020)

Bron: CBS

Activiteiten spelen een steeds grotere rol

Bibliotheken hebben naast het uitlenen van boeken ook steeds vaker andere belangrijke functies. Het organiseren van activiteiten speelt een steeds grotere rol in de praktijk van de bibliotheekorganisaties. In 2019 zijn er 15 procent meer activiteiten georganiseerd dan een jaar eerder, ruim 220 duizend in totaal. Bibliotheken geven op deze manier invulling aan de maatschappelijke kernfuncties die beschreven staan in de bibliotheekwet. Een van deze kernfuncties is ‘educatie en ontwikkeling’. Bijna de helft van de activiteiten stond in 2019 in het teken van deze kernfunctie: activiteiten rondom mediawijsheid, taalvaardigheid en digitale vaardigheden. Activiteiten die aan andere kernfuncties raken zijn bijvoorbeeld leesclubs, boekpresentaties, debatten en informatiebijeenkomsten.

Bron: CBS; Bibliotheken organiseren meer activiteiten)

Meer e-books en luisterboeken, dalende trend fysieke boeken zet door.

De uitleen van e-books in Nederland blijft stijgen. In 2019 zijn er 3,9 miljoen e-books uitgeleend. 6 procent van het aantal door de openbare bibliotheek uitgeleende boeken zijn e-books. Ook het aantal downloads van luisterboeken kende een forse toename (33%). In 2019 waren er bijna 1,8 miljoen downloads. Het aantal uitgeleende fysieke boeken daalt daarentegen al jaren. In 2019 was er sprake van afname van 4 procent vergeleken met 2018. Ondanks de dalende trend vormt de uitleen van fysieke boeken nog het overgrote deel van het totale aantal uitleningen.

Bron: CBS Bibliotheken organiseren meer activiteiten (cbs.nl)

Provincies Utrecht en Groningen grootste aandeel leden met digitaal abonnement

3,6 miljoen Nederlanders zijn lid van de bibliotheek. Het CBS geeft aan dat 7 op de 10 kinderen in 2019 lid waren van de bibliotheek, tegenover 1 op de 10 volwassenen. Cijfers van de Koninklijke Bibliotheek laten zien dat er tussen 2015 en 2018 een afname is in het totale aantal leden van de bibliotheek. In de provincie Utrecht is in 2017 een toename van het aantal leden te zien, maar in 2018 is het ledenaantal bijna weer op het niveau van 2015-2016 (rond 264.000 leden). Het aandeel leden met digitale accounts is toegenomen. Waar in 2017 9,9% van het aantal leden een digitaal abonnement had, is dit in 2018 toegenomen naar 11,3%. De provincies Groningen en Utrecht kennen het hoogste aandeel (resp. ruim 14 en 13 procent). Met een digitaal lidmaatschap heb je enkel toegang tot de online bibliotheek en kun je geen fysieke boeken in een openbare bibliotheek lenen.

Bron: KB (cijfers per mail aangeleverd) en CBS Bibliotheken organiseren meer activiteiten (cbs.nl)

Afname aantal bibliotheken in Utrechtse regio

Het aantal fysieke bibliotheken is de afgelopen decennia in heel Nederland sterk afgenomen. In 2000 telde Nederland 542 openbare bibliotheekorganisaties, een aantal dat in 2019 gedaald is tot 145. Veel kleinere bibliotheken zijn opgegaan in grotere bibliotheekinstellingen. Door deze ontwikkeling is de afstand tot bibliotheken in veel gemeenten binnen de provincie Utrecht toegenomen. Dit geldt voornamelijk in de kleinere gemeenten: in Montfoort (1 km in 2012 naar 6,6 km in 2019), in Lopik (1,3 km in 2012 naar 6,6 km in 2019). De provincie Utrecht kent momenteel negen bibliotheekorganisaties, welke gezamenlijk een provinciaal netwerk vormen. Dit Utrechts netwerk wisselt onderling de anderhalf miljoen items die zij in collectie hebben uit. Ook worden samenwerkingen aangegaan buiten de provinciegrens. Door investeringen in vernieuwing te delen, wordt aldus BISC Utrecht geld bespaard.

Bron: Het Utrechts Bibliotheeknetwerk – (biscutrecht.nl)