Bevolkingskenmerken Utrechtse gemeenten

Nieuwe typologie gemeenten: provincie Utrecht rijk aan ‘welvarende woongemeenten’

Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft in 2021 een nieuwe systematiek geïntroduceerd om gemeenten in te delen. Dit heeft ze gedaan omdat gemeenten een steeds centralere schakel vormen vanuit het Rijk in de benadering van maatschappelijke opgaven. Decentrale partijen kunnen volgens SCP beter bediend worden vanuit het Rijk als er niet gewerkt wordt met een ‘gemiddeld beeld’ van gemeenten, maar met een indeling die verwijst naar belangrijke kenmerken van bewoners in relatie tot maatschappelijke opgaven. De indeling waar het SCP mee komt, omvat vier groepen: kleinschalige gemeenten, overwegend kleinstedelijke gemeenten, universiteitssteden en welvarende woongemeenten. Alle Nederlandse gemeenten zijn volgens deze systematiek ingedeeld. 

Kleinschalige gemeenten

Provincie Utrecht

• Binnen provincie Utrecht gaat het om 12 van de 26 gemeenten en 25% van de provinciale bevolking. Het betreft Bunschoten, IJsselstein, Lopik, Montfoort, Oudewater, Renswoude, Rhenen, Veenendaal, Vijfheerenlanden, Wijk bij Duurstede, Woerden en Woudenberg. 

Landelijk 

• Dit type gemeente komt in heel Nederland het vaakst voor (58%) en omvat ruim een derde van alle Nederlanders (36%). De provincie Utrecht wijkt af van dit beeld omdat slechts 25% van alle inwoners in dit type gemeente woont. 

Algemene kenmerken

• Met een gemiddelde omvang van iets meer dan 30.000 inwoners gaat het hier om de naar inwonertal kleinere gemeenten.

• Een groot aandeel inwoners woont in traditioneel gezinsverband, relatief weinig inwoners wonen alleen en ook eenoudergezinnen komen relatief weinig voor.  
• Relatief veel inwoners hebben een laag opleidingsniveau, maar als het gaat om het inkomen is het beeld gemiddeld; zowel uitschieters naar boven als naar beneden komen niet zo vaak voor. Dat het vermogen toch vrij hoog is, wijst mogelijk op een groot aandeel woningbezitters.
• Weinig inwoners hebben een migratieachtergrond.  
• Bevolkingssamenstelling kan als relatief homogeen en traditioneel worden omschreven. Een groot aandeel van de bewoners (35%) is actief als vrijwilliger. Relatief weinig inwoners zijn eenzaam. 

Overwegend kleinstedelijke gemeenten

Provincie Utrecht

• Binnen provincie Utrecht gaat het om 3 van de 26 gemeenten en 21% van de provinciale bevolking. Het betreft Amersfoort, Nieuwegein en Zeist. 

Landelijk 

• Dit type gemeente komt in Nederland 87 keer voor (25% van alle gemeenten), maar omvat tegelijkertijd bijna een derde van alle Nederlanders (32%). De provincie Utrecht wijkt af van dit beeld omdat slechts 21% van alle inwoners in dit type gemeente woont.

Algemene kenmerken

• Bestaat overwegend uit gemeenten die een stedelijk woonmilieu bieden op een kleinschaliger niveau dan watvaak onder een stad wordt verstaan. 
• Vaak woongemeenten in de nabijheid van grotere steden of om gemeenten met een regionale centrumfunctie. 
• Relatief veel personen met een laag opleidingsniveau, een laag inkomen en weinig eigen vermogen. Er zijn relatief veel inwoners met schulden en/of die WAO-uitkering ontvangen. Daarmee herbergen deze gemeenten relatief veel kwetsbare bewonersgroepen.  
• Relatief weinig inwoners doen vrijwilligerswerk. Ongezonde leefstijlen komen hier relatief vrij vaak voor en er wonen relatief veel inwoners met een lichamelijke beperking. Ook zijn relatief veel inwoners eenzaam.

Universiteitssteden

Provincie Utrecht 

• Binnen de provincie Utrecht gaat het hier om de gemeente Utrecht en omvat 26% van de provinciale bevolking. 

Landelijk 

• Omvat in Nederland 17 gemeenten en daarbij een kwart van de Nederlanders (25%). De provincie Utrecht (met 26% inwoners in een universiteitsstad) wijkt daarmee niet af van het landelijk gemiddelde. 

Algemene kenmerken 

• Inwoners zijn relatief jong en wonen vaak alleen. 
• Samenstelling is divers: tegenover een groot aandeel inwoners met een laag inkomen, schulden en/of een WW-uitkering staat ook een groot aandeel hoogopgeleiden. 
• Gemiddeld heeft ruim een derde van de inwoners een migratieachtergrond (34%).  
• Relatief weinig inwoners doen vrijwilligerswerk (26%) 
• Net als bij de overwegend kleinstedelijke gemeenten ligt ook hier het aandeel rokers hoog en zijn veel mensen eenzaam, maar overgewicht komt hier juist relatief weinig voor.

Welvarende woongemeenten

Provincie Utrecht 

• Binnen de provincie Utrecht gaat het om 10 van de 26 gemeenten en 28% van de provinciale bevolking. Het betreft: Baarn, De Bilt, Bunnik, Eemnes, Houten, Leusden, De Ronde Venen, Soest, Stichtse Vecht en Utrechtse Heuvelrug. 

Landelijk 

• In heel Nederland gaat het om 46 gemeenten van dit type en 8% van het totaal aantal inwoners. De provincie Utrecht wijkt sterk af van dit gemiddelde doordat het hier om 28% van de totale bevolking gaat. 

Algemene kenmerken 

• Qua gemiddeld inwonertal onderscheidt dit type zich niet van de kleinschalige gemeenten.  
• Gemiddeld genomen zijn de inwoners op hoge leeftijd en vooral welvarend. Het aandeel huishoudens met hoge inkomens is hoog, net als het vermogen. Het aandeel hoogopgeleiden ligt hier nog hoger dan in de universiteitssteden.  
• Gemiddeld genomen hebben inwoners een gezonde leefstijl, zoals blijkt uit het lage aandeel rokers en mensen met overgewicht. Ook zijn relatief weinig mensen eenzaam. Vrij veel bewoners doen vrijwilligerswerk (33%).