Geografische en maatschappelijke gezondheidsverschillen

Gezondheid is niet gelijk verdeeld over de hele populatie. Er doen zich belangrijke gezondheidsverschillen voor tussen stad en platteland, tussen rijk en arm, tussen hoog- en laagopgeleiden. Voor de gemeente Utrecht bijvoorbeeld geldt dat de levensverwachting in goed ervaren gezondheid met twaalf jaar kan verschillen tussen de wijken onderling.¹ In ‘De toekomst tegemoet. Leren, werken, zorgen, samenleven en consumeren in het Nederland van later’ van het Sociaal Cultureel Planbureau² worden gezondheidsverschillen tussen stad en platteland benoemd. Het SCP stelt dat ‘de stad’ momenteel een bloeiperiode doormaakt, zowel in Nederland als internationaal. Wereldwijd trekken mensen naar de stad en de economische groei is daar dan ook groter dan in het buitengebied. Dat heeft consequenties voor de gezondheid. In krimpgebieden zijn mensen gemiddeld minder gezond en bovendien ouder: ongeveer 24% van de bevolking in krimpgebieden heeft een minder dan goede gezondheid, tegenover 19% elders in Nederland³. Naar verwachting worden de geconstateerde gezondheidsverschillen tussen de steden en de krimpgebieden in de toekomst groter. Onderzoek naar de relatie tussen financiële problemen en gezondheid wijst daarnaast uit dat er sprake is van wederkerigheid op dit gebied. Inwoners met een chronische ziekte of slechte gezondheid hebben vaker financiële problemen en inwoners met financiële problemen rapporteren vaker angst, depressie, eenzaamheid en onvoldoende regie over het eigen leven.⁴

Nieuwe visie op aanpak gezondheidsverschillen

Alhoewel er niet valt te ontkomen aan het feit dat er diverse maatschappelijke en geografische gezondheidsverschillen bestaan, pleit de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) er voor om niet langer de verschillen op zich centraal te stellen in beleid, maar het gezondheidspotentieel van mensen. Daarbij gaat het om de gezondheidswinst zoveel mogelijk te vergroten en het gezondheidsverlies zoveel mogelijk te beperken. De WRR bepleit de prioritering van:

1. Nadruk op het begin van de levensloop (van de periode vlak voor de zwangerschap tot en met het 18e levensjaar).
2. Extra aandacht voor degenen met de grootste gezondheidsachterstand (zoals mensen met een lage sociaaleconomische status).
3. Keuze voor drie bekende speerpunten die de oorzaak zijn van een groot deel van de ziektelast in Nederland: roken, overgewicht en een ongezond eet- en beweegpatroon, en problematisch alcoholgebruik.
4. Stemmings- en angststoornissen. Deze gaan gepaard met grote ziektelast, komen vaker voor bij mensen met een lagere sociaaleconomische status en worden in toenemende mate bij jongeren gesignaleerd.⁵

Obesitas onder 65-plussers toegenomen

In de regio Utrecht zijn bij volwassenen en senioren de percentages overgewicht en obesitas lager dan in de rest van Nederland. Obesitas komt bij volwassenen nog evenveel voor als in 2012. In vergelijking met 2012 is overgewicht bij volwassenen in de leeftijd van 19-64 wel gedaald in de regio Utrecht van 42% in 2012 naar 41% in 2016. Obesitas onder de groep 65-plussers is deze periode wel toegenomen. De GGD regio Utrecht signaleert ook een verband met opleidingsniveau; hoe lager dit is, hoe hoger het aandeel mensen met overgewicht. 24% van de volwassenen met een laag opleidingsniveau heeft obesitas. Vrouwen hebben vaker obesitas dan mannen, en mannen hebben vaker (‘gewoon’) overgewicht dan vrouwen.⁶

Toename van dementie

Het aandeel ouderen in de samenleving neemt toe en mensen bereiken steeds vaker een hoge leeftijd. Hierdoor hebben steeds meer mensen een chronische aandoening zoals artrose, nek- en rugklachten, diabetes en dementie. Bovendien hebben mensen steeds vaker meerdere aandoeningen tegelijkertijd (multimorbiditeit). We worden steeds ouder doordat mensen vaker aandoeningen zoals hart- en vaatziekten en kanker overleven, onder meer door betere behandelingen. Dit is een belangrijke oorzaak voor de sterke toename van dementie als doodsoorzaak. Het aantal mensen met dementie zal verdubbelen van 154.000 in 2015 tot 330.000 in 2040.⁷

Goed ervaren gezondheid het hoogst in Oudewater en Renswoude

Uit cijfers van de GGD regio Utrecht (2016) blijkt dat relatief de meeste 19-65 jarigen een goed ervaren gezondheid hebben in de gemeenten Oudewater (88,1%) en Renswoude (87,9%), gevolgd door Bunnik (86,2%). Relatief het minst vaak wordt een goede gezondheid gerapporteerd in deze leeftijdsgroep in Nieuwegein (75,4%) en De Bilt (79%) en (voormalig) Vianen (79,2%). 

Meer psychiatrische aandoeningen bij inwoners met migratieachtergrond

Dementie lijkt landelijk onder bepaalde groepen met een migratieachtergrond vaker voor te komen. Het aantal ouderen met een migratieachtergrond met dementie zal de komende jaren waarschijnlijk sneller stijgen dan het aantal ouderen met dementie met een Nederlandse achtergrond. Ook andere psychische problemen en psychische aandoeningen, zoals zich ontheemd voelen, psychose en depressie, komen vaker voor onder mensen met een migratieachtergrond.⁸
 

^{1   Website VMU gemeente Utrecht.
2   SCP, 2016. De toekomst tegemoet. Leren, werken, zorgen, samenleven en consumeren in het Nederland van later.
3   SCP, 2016. De toekomst tegemoet. Leren, werken, zorgen, samenleven en consumeren in het Nederland van later.
4   Hoe inclusief is Utrecht (in wording), 2017. IB Onderzoek gemeente Utrecht.
5   WRR (2018); Van verschil naar potentieel. Een realistisch perspectief op de sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Policy Brief 7.
6   GGD regio Utrecht (2017); Gezondheidsmonitor volwassenen en senioren 2016. Het verhaal achter de cijfers.
7   VTV 2018; Kernboodschappen.
8   VTV 2018; Kernboodschappen.}