Kinderen en jeugd

Jeugd en gezondheid

Nieuwe onderzoeksuitkomsten over gezondheid van jeugdigen in provincie Utrecht 

In de afgelopen jaren zijn er nieuwe gedetailleerde data beschikbaar gekomen over de positie van jeugdigen in de provincie. ‘Jeugd’ wordt door de gezamenlijke GGD’en in Nederland onderverdeeld naar drie groepen: kinderen (0-12 jaar), jeugdigen (13-17 jaar) en jongvolwassenen (16-25 jaar). Voor veel meetuitkomsten geldt dat deze in de afgelopen twee à drie jaar voor het eerst zijn bepaald, waardoor er geen vergelijking kan worden gemaakt met voorgaande jaren. We moeten veel uitkomsten (op regionaal niveau) dan ook beschouwen als nulmetingen.  

0-12 jarigen 

Meer beleidsmatige aandacht voor eerste levensfase kinderen: eerste duizend dagen van het kind 

In de afgelopen decennia wordt er vanuit de jeugdgezondheidszorg steeds meer aandacht gevraagd voor de ‘eerste duizend dagen van het kind’. In deze eerste periode, gerekend vanaf de conceptie tot aan de tweede verjaardag, wordt in belangrijke mate de basis gelegd voor de lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling van kinderen. Dit bepaalt mede hun gezondheids- en welzijnskansen in het verdere leven.   

Een van de diverse aandachtspunten voor de eerste duizend dagen van het kind, vanuit de jeugdgezondheidszorg, is de vraag of er sprake is van vroeggeboorte en/of een te laag geboortegewicht. Gemiddeld worden in de provincie Utrecht 143 kinderen op de duizend, te vroeg geboren en/of heeft een te laag geboortegewicht. Het gaat hierbij om een vijfjaarsgemiddelde. Cijfers variëren per gemeente, van 87 per 1.000 kinderen in Renswoude tot 171 per 1.000 kinderen in Nieuwegein. 

 

Verschillen in vaccinatiegraad per gemeente 

Waar het gaat om de vaccinatiegraad BMR bij zuigelingen, zien we dat deze gemiddeld voor de provincie Utrecht 90,3% is (2023), waarbij deze in de gemeente Bunnik in dat jaar het hoogst lag (96,7%) en in de gemeente Rhenen het laagst (72,2%). Voor het vaccineren tegen DKTP geldt dat gemiddeld 89,3% van de zuigelingen in de provincie Utrecht hier tegen is ingeënt in 2023, het vaakst in de gemeente Baarn (95,4%) en het minst vaak in Rhenen (71,8%). Vaccinatiecijfers kunnen in werkelijkheid (iets) hoger liggen dan hier gerapporteerd omdat het sinds 2022 mogelijk is voor ouders en verzorgenden om dit type persoonsgegevens niet te delen met het RIVM. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO streeft naar een vaccinatiegraad van 95% voor mazelen (onderdeel van de BMR-prik) en 90% voor andere infectieziekten uit het rijksvaccinatieprogramma.  

 

Kindertal per vrouw in provincie Utrecht gelijk aan Nederlands gemiddelde 

Gemiddeld krijgen alle vrouwen in de provincie Utrecht in hun vruchtbare leeftijd 1,48 kinderen (gemeten in 2022). Dit cijfer komt overeen met het landelijke gemiddelde (1,49), maar is beduidend lager dan tien jaar eerder, toen vrouwen in de provincie Utrecht gemiddeld 1,77 kinderen kregen en vrouwen in Nederland gemiddeld 1,72 kinderen. Uit analyses van het CBS blijkt dat het gemiddelde aantal kinderen per moeder sinds 2010 niet gedaald is, maar dat de kinderloosheid wel toenam. Binnen de provincie Utrecht varieert het cijfer over kindertal in 2022 tussen de 2,14 kinderen in Renswoude en 1,27 kinderen in de gemeente Utrecht. Overigens is de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind krijgen in Nederland in 2022 30,3 jaar en de gemiddelde leeftijd van mannen 32,8 jaar. 

Bron: Dalende vruchtbaarheid sinds 2010: de rol van opleidingsniveau | CBS 

 

Psychosociale problemen bij 7,5% van de 10-11 jarigen in de provincie Utrecht 

Gemiddeld worden in de provincie Utrecht bij 4% van alle 5-6 jarigen, psychosociale problemen geconstateerd door jeugdgezondheidsprofessionals. De gemeente Utrecht is hierin niet meegenomen omdat deze een andere manier van onderzoeken hanteert. Er doen zich vrij grote verschillen voor tussen gemeenten onderling. De mate waarin psychosociale problemen worden geconstateerd varieert van 2,1% (gemeente Zeist) tot 6,5% (gemeente Renswoude). Bij de groep 10-11 jarigen worden gemiddeld bij 7,5% psychosociale problemen geconstateerd door Jeugdgezondheidsmedewerkers. Hier varieert het cijfer tussen 4,7% (Lopik) en 9,5% (Eemnes). 

 

86% basisschoolleerlingen positief over school 

Van alle 10-11 jarigen in de provincie Utrecht is 86% positief over school. Deze uitkomsten variëren tussen de 77% (Utrechtse Heuvelrug) en 96% (De Bilt). 91% van de 10-11 jarigen is positief over thuis. Dit varieert tussen de 80% in Rhenen en 96% in De Ronde Venen, Lopik, Soest en Utrecht. 

 

13-17 jarigen 

Sterke groei psychische klachten, met name onder meisjes 

Voor de groep 13-17 jarigen geldt voor Nederland in het algemeen dat 83% een goed ervaren gezondheid heeft in 2021. Voor de provincie Utrecht ligt dat percentage hoger, namelijk op 85%. Het vaakst wordt de gezondheid als goed ervaren in de gemeente Woudenberg (91%), het minst vaak in de gemeente Eemnes (78%). Waar het gaat om psychische klachten, heeft landelijk 27% van deze groep jeugdigen hier mee te maken en binnen de provincie Utrecht 25%. Hier geldt dat jeugdigen uit de gemeente Eemnes het meest ongunstig scoren (33% rapporteert psychische klachten) en jeugdigen uit Woudenberg gemiddeld het meest gunstig (16% rapporteert psychische klachten). Bij deze cijfers moet rekening worden gehouden met het feit dat 2021 een corona-jaar was, waarbij gezondheidsproblemen en psychische klachten in versterkte mate kunnen zijn ervaren. Vergelijkbare metingen vanuit de Universiteit Utrecht en het Trimbosinstituut1 laten echter zien dat er al vanaf 2009 een sterk toenemende trend waarneembaar was waar het gaat om mentale problemen in de groep jongeren van 12 tot 17 jaar. In deze (landelijke) metingen gaat het om een stijging van 15% in 2009, naar 31% in 2021, waarbij ook de meetjaren 2013 en 2017 toenames lieten zien. De uitkomsten uit 2021 kunnen dus naar alle waarschijnlijkheid niet alleen aan corona worden toegeschreven. Opvallend is ook dat vanaf 2009 er zich een steeds sterkere splitsing openbaart van ervaren mentale problemen tussen meisjes en jongens. Was er in 2009 geen sprake van verschillen tussen beide genders, in 2021 blijken meisjes bijna tweemaal vaker (40%) te maken te hebben met mentale problemen dan jongens (22%).   

 

Minder jonge mantelzorgers in provincie Utrecht dan Nederland gemiddeld 

Gemiddeld in Nederland kan in 2021 12,4% van de 13-17 jarigen als jonge mantelzorger worden gezien. Het CBS hanteert daarbij de definitie dat het gaat om jeugdigen die een gezinslid hebben met een ernstige ziekte, beperking of verslaving. Er wordt daarbij niet van uitgegaan dat de jeugdige ook per se zorgverantwoordelijkheid heeft voor het gezinslid. In de provincie Utrecht ligt het percentage iets onder het landelijk gemiddelde, namelijk op 11,8%. Gemeenten waarbij het aandeel het hoogst is, zijn Bunschoten en Eemnes (15,2% is jonge mantelzorger). In de gemeente Oudewater is het aandeel het laagst: 7,1% is jonge mantelzorger. 

Ruim een op de vijf jeugdigen in provincie Utrecht heeft scheiding ouders meegemaakt 

Landelijk heeft in 2021 bijna een kwart van alle jeugdigen tussen de 13 en 17 jaar, de scheiding tussen hun ouders meegemaakt (23,7%). Voor de provincie Utrecht ligt dat cijfer iets lager, namelijk op 21,1%. Het hoogste aandeel jeugdigen dat een scheiding heeft meegemaakt bevindt zich in de gemeente Eemnes (29,6%), het laagste aandeel in Woudenberg (9,9%). 

 

Jeugdigen ondervinden de meeste stress door school en huiswerk 

Aan jongeren in de provincie Utrecht tussen de 13 en 17 is in 2021 gevraagd waar zij (zeer) vaak stress van ondervinden. Op de eerste plaats is dat door school en huiswerk: 33,1% ondervindt hier (zeer) vaak stress van. Op de tweede plaats gaat het om ‘alles wat ze moeten doen’, zoals school, huiswerk, social media, bijbaantjes, sporten en dergelijke: 24,5% heeft hier (zeer) vaak stress van. Op de derde plaats wordt stress ondervonden door de mening van anderen (16,2%). Het gaat dan om wat anderen van hem of haar vinden. Op de vierde plaats gaat het om stress over eigen problemen (12,6%) zoals gezondheid, ruzies met anderen, geheimen of schulden. Op de laatste plaats (7%) gaat het om stress door de situatie thuis, zoals bij problemen of ruzies thuis. Op vier van de genoemde vijf gebieden ligt het aandeel jongeren dat (zeer) vaak stress ondervindt in de provincie Utrecht, onder het landelijk gemiddelde cijfer. Alleen waar het gaat om stress door de mening van anderen is de score binnen de provincie Utrecht (16,2%) hoger dan die in Nederland gemiddeld (15,5%). 

 

 

 

16-25 jarigen 

22% Utrechtse jongeren voelt zich beperkt door psychische klachten 

In 2022 geeft in heel Nederland, 80% van de 16 – 25 jarigen aan tevreden te zijn met zijn of haar leven. Voor de provincie Utrecht ligt dit cijfer iets hoger, namelijk op 83%. In de gemeente De Ronde Venen zijn jongeren relatief het minst tevreden met hun leven (76%), in de gemeente De Bilt het meest (91%). 24% van de jongeren geeft in 2022 aan zich in het dagelijks leven vaak tot voortdurend beperkt te voelen door psychische klachten. Dit landelijke cijfer ligt iets hoger dan voor de provincie Utrecht (22%). Binnen de provincie Utrecht voelen jongeren in de gemeente Rhenen (13%) zich het minst vaak beperkt door psychische klachten in het dagelijks leven, jongeren in de gemeente Nieuwegein het vaakst (28%). 

 

Jongeren (80%) ervaren vooral prestatiedruk die zij zichzelf opleggen 

63% van de jongeren in de provincie Utrecht geeft in 2021 aan hoge tot redelijk hoge prestatiedruk te voelen. Voor niet alle Utrechtse gemeenten zijn hier aparte cijfers over beschikbaar. Van de gemeenten waarover we wel cijfers hebben, zien we dat jongeren in de gemeenten Utrecht en Utrechtse Heuvelrug het hoogste scoren (69%) op ervaren prestatiedruk en jongeren in de gemeente Bunschoten het laagst (45%). Interessant is te zien dat er grote verschillen in zijn in de achtergrond van de ervaren prestatiedruk. Gemiddeld in de provincie Utrecht wordt deze vooral ervaren ‘door zichzelf’ (80%), vervolgens door ‘de maatschappij’ (65%), door school (29%) en door ouders (24%). 

Ervaren prestatiedruk op vijf gebieden 

 

60% van de jongeren in provincie Utrecht woont bij ouders of verzorgers 

Van alle 16-25 jarigen in Nederland, woont 66% in 2022 bij ouders of verzorgers. Voor jongeren in de provincie Utrecht ligt dit cijfer lager, namelijk op 60%. In de gemeente De Ronde Venen wonen jongeren relatief het vaakst bij de ouders of verzorgers (91%), in de gemeente Utrecht het minst vaak (33%). 16% van de jongeren in de provincie Utrecht ondervindt stress door zijn of haar (huidige) woonsituatie. Dit cijfer is eveneens het hoogst in de gemeente De Ronde Venen (23%) en het laagst in de gemeente Utrecht (10%).  

 

74% van de Utrechtse jongeren maakt zich (heel) veel zorgen over de woningmarkt 

Als het gaat om grote maatschappelijke thema’s blijkt dat jongeren tussen de 16 en 25 jaar zich vooral zorgen maken over de woningmarkt. In heel Nederland heeft 71% van de jongeren hier (heel) veel zorgen over, in de provincie Utrecht ligt dat percentage nog hoger (74%). Op de tweede plaats maken jongeren zich (heel) veel zorgen over het klimaat. Het betreft 52% van de jongeren in de provincie Utrecht en 47% van de jongeren in Nederland gemiddeld. Hierna volgen het zich zorgen maken over discriminatie van groepen in de samenleving (39% van de jongeren in de provincie Utrecht en 37% van de jongeren in heel Nederland maken zich hier zorgen over), zorgen over de eigen toekomst (14% jongeren uit provincie Utrecht, 16% jongeren uit Nederland) en de werkgelegenheid (13% in provincie Utrecht én Nederland gemiddeld). 

 

Jeugdzorg

Onder het koepelbegrip jeugdzorg vallen ‘jeugdhulp’, ‘jeugdbescherming’ en ‘jeugdreclassering’. Jeugdhulp kan worden gegeven aan jongeren tot 23 jaar, jeugdbescherming aan jongeren tot 18 jaar en de jeugdreclassering richt zich op jongeren in de leeftijdsgroep van 12 tot 23 jaar. 

Meer jeugdhulp in de provincie Utrecht dan landelijk gemiddeld 

Gemiddeld ontvangt in Nederland, in 2022, 10,5% van de 0 tot 23-jarigen een vorm van jeugdhulp. Het betreft hulp en zorg aan jeugdigen en hun ouders bij psychische, psychosociale en of gedragsproblemen, een verstandelijke beperking van de jongeren, of opvoedingsproblemen van de ouders. Voor de provincie Utrecht ligt dit cijfer hoger, namelijk op 11,4%. Binnen de provincie Utrecht varieert de mate van jeugdhulp tussen de 7,4% van alle 0 tot 23-jarigen in Renswoude en Rhenen en 13,9% in Veenendaal. 

 

Jeugdbeschermingsmaatregelen in de provincie Utrecht onder het landelijk gemiddelde 

Voor 1,2% van 0 tot 18-jarigen in de provincie Utrecht geldt dat zij te maken hebben met een jeugdbeschermingsmaatregel. Dit is een maatregel die door de rechter dwingend wordt opgelegd. Het doel is het opheffen van de bedreiging voor de veiligheid en ontwikkeling van het kind. Een kind of jongere wordt dan onder toezicht gesteld of onder voogdij geplaatst. In de provincie Utrecht ligt het aandeel jeugdigen met een beschermingsmaatregel iets onder het landelijk gemiddelde, namelijk op 1%. Dit cijfer varieert binnen de provincie van 0,4% jeugdbeschermingsmaatregelen voor jongeren in Bunnik, tot 1,4% jeugdbeschermingsmaatregelen voor jongeren in Nieuwegein. 

 

Aandeel jongeren in jeugdreclasseringstraject in provincie Utrecht iets onder landelijk gemiddeld 

Voor het aandeel jongeren dat te maken krijgt met jeugdreclassering geldt dat er niet voor alle gemeenten van de provincie Utrecht cijfers kunnen worden geleverd door het CBS. Gemiddeld in Nederland heeft in 2022 0,3% van de jongeren tussen de 12 en 23 jaar te maken met een jeugdreclasseringsmaatregel. Het gaat hierbij om een combinatie van toezicht en begeleiding voor jongeren die voor hun 18e verjaardag met de politie of leerplichtambtenaar in aanraking zijn geweest en een proces-verbaal hebben gekregen. Voor de provincie Utrecht gaat het om 0,2% van de jongeren die hier mee te maken heeft.