Onze leefomgeving brengt diverse gezondheidsrisico’s met zich mee. Ook hittestress als gevolg van klimaatverandering geeft risico op gezondheidsverlies, evenals gebrek aan leefkwaliteit in de gebouwde omgeving. Onder de noemer ‘Healthy Urban Living’ (gezond leven in een stedelijke omgeving) werken veel partijen samen aan innovaties en vraagstukken die de gezondheid kunnen bevorderen.(i) Het creëren van een gezonde leefomgeving is voor alle gemeenten van de provincie Utrecht van belang, of zij nu groot of klein zijn. Gezondheidsbevorderende vraagstukken hebben betrekking op zowel het sociale, fysieke als economische domein. Hoe kunnen we de gezondheidsvaardigheden van mensen bevorderen? Hoe kan de openbare ruimte zo worden ingericht dat zij uitnodigt tot gezond gedrag? Hoe kunnen innovaties in de gezondheidszorg bijdragen aan een gezonder leven?
(i) Onder andere de gemeenten Utrecht en Amersfoort, provincie Utrecht, EBU, kennisinstellingen als Universiteit Utrecht, UMC Utrecht, Hogeschool Utrecht, RIVM, TNO, Meander Ziekenhuis, SOMT University Amersfoort, en bedrijven zoals ingenieursbureaus, ICT-ondernemingen, producenten van vervoermiddelen en institutionele beleggers.
Luchtverontreiniging en geluidbelasting behoren in Nederland tot de top drie van veroorzakers van gezondheidsverlies. Luchtverontreiniging treft ons allemaal. Het blijft niet hangen bij de bron, maar wordt door de wind verdund en verspreid. Het houdt zich niet aan lands-, provincie of gemeentegrenzen. We veroorzaken de luchtverontreiniging gezamenlijk en ondervinden er collectief schade van. Bijna overal in de provincie Utrecht liggen de concentraties onder de wettelijke normen, maar zelfs onder die normen zijn er nog steeds relatief grote gezondheidseffecten.(i) Naast aandacht voor luchtkwaliteit is ook geluidsoverlast een belangrijke oorzaak van gezondheidsverlies. De provincie Utrecht wordt steeds voller en drukker en daardoor ook lawaaiiger, wat aanzienlijke gevolgen heeft voor onze gezondheid. Mensen kunnen last krijgen van stress en slaapverstoring, hart- en vaatziekten ontwikkelen en er zelfs aan doodgaan. Geluid dreigt volgens deskundigen het grootste milieuprobleem voor de gezondheid te worden.(ii) Het wordt daarom steeds belangrijker gevonden om bij gebiedsontwikkelingen ook de potentiële geluidproblematiek mee te laten wegen.
Onderstaande kaart geeft aan hoe het gesteld is met de luchtkwaliteit in relatie tot de gezondheid. Hierbij zijn de berekende concentraties stikstofdioxide en de fijnere fractie van fijn stof, PM2,5, gerelateerd aan voor de gezondheid belangrijke normen en advieswaarden zoals de WHO-advieswaarde.
(i) Provincie Utrecht, 2015. Rapportage luchtkwaliteit. Ook: RIVM.
(ii) Www.dekennisvannu.nl/site/artikel/Herrie-dreigt-het-grootste-milieuprobleem-voor-de-gezondheid-te-worden/8774.
Effecten van klimaatverandering zijn nu al merkbaar in onze leefomgeving: hogere temperaturen, nattere winters, heftigere buien, meer kans op wateroverlast, meer kans op droge zomers en hittestress in de stad. Dit heeft ook impact op gezondheid en welzijn. Steeds meer wordt het belang onderkend om bij nieuwe investeringen met deze kwetsbaarheid rekening te houden. De opgave is om te bouwen aan een stedelijk gebied dat hiertegen bestand is: klimaatbestendig en waterrobuust. Het temperatuurverschil tussen stad en omliggend land kan momenteel oplopen tot meer dan 5 graden. Te hoge temperaturen in de stad kunnen effecten hebben op de gezondheid. Door slimme toepassingen van water en groen te realiseren kan er niet alleen een klimaatbestendige leefomgeving maar ook een gezonde en aantrekkelijke leefomgeving voor nu én voor de toekomst gerealiseerd worden.
Een warmer klimaat heeft gevolgen voor de leefbaarheid in de stad en de vraag naar verkoeling en buitenrecreatie zal toenemen. Het hitte-in-de-stad of urban heat island effect (UHI) is het fenomeen dat de temperatuur in een stedelijk gebied gemiddeld hoger is dan in omliggende landelijk gebied. Door het UHI worden problemen tijdens hittegolven, zoals hittestress, verergerd. Het effect treedt met name ‘s nachts op als de warmte in de stad wordt vastgehouden en de stad onvoldoende kan afkoelen. De gezondheidseffecten hiervan zijn groot vooral bij oudere bevolkingsgroepen. Kwetsbare groepen zoals ouderen kunnen de aanhoudende hitte niet aan. Hittestress zal steeds verder toenemen, met alle gevolgen van dien.(i) Een hittegolf is een van de dodelijkste natuurrampen geworden. Op onderstaande kaarten is de hittestress gedurende de dag en de nacht zichtbaar.
(i) http://www.deopenbareruimte.nu/nieuws/hittestress-onderschat-probleem/
Een living lab biedt de ruimte om te experimenteren met innovatieve concepten waar zowel de deelnemende partijen als de gebruikers, de inwoners, baat bij hebben. Om te ervaren dat het niet eng is, er meerwaarde in zit en tegelijk te experimenteren met bijvoorbeeld nieuwe diensten. In de gemeente Utrecht is het Living Lab ‘Slimme en Gezonde Stad’ tot ontwikkeling gebracht. Hierbij wordt ingezet op het verbeteren van de stedelijke leefomgevingskwaliteit van het Beurskwartier en het Lombokplein. Verkend wordt wat de kansen en mogelijkheden zijn voor een ontwerp waarbij klimaatbestendigheid, duurzame en schone mobiliteit en circulaire economie uitgangspunten zijn. En er wordt gewerkt aan gebiedsinrichting die uitnodigt tot gezond gedrag.
De winkelstraat Voorstraat in Vianen wordt heringericht zodat het aantrekkelijker wordt voor de bezoeker. Groen en water zorgt voor een goede verblijfskwaliteit. Een waterspeelplaats voor de kinderen, schaduwplekjes onder de bomen en ontmoetingsplekken bij water en groen. Hiermee wordt tegelijkertijd in klimaatbestendigheid geïnvesteerd. Het water en groen zorgen voor verkoeling, regen wordt opgevangen in mooie stroompjes zodat het niet tot overlast leidt en ook het riool niet overbelast wordt. Het streven is om in 2018 deze nieuwe Voorstraat gerealiseerd te hebben.
De groei van het aantal inwoners en de werkgelegenheid in de provincie Utrecht is niet alleen te danken aan de economische kansen, maar bijvoorbeeld ook aan het prettige leefklimaat. Mooie landschappen, de nog aanwezige rustige gebieden, de culturele kwaliteiten en de diversiteit van de bevolking dragen hieraan bij. De economische- en bevolkingsgroei leggen echter ook extra druk op het leefklimaat en het zal in de toekomst een uitdaging zijn om de groei niet ten koste hiervan te laten gaan. Nabijheid van groene en relatief rustige (recreatie)gebieden en voldoende culturele voorzieningen zijn van belang voor de gezondheid. Voldoende aanbod van gevarieerde natuur, recreatieve en culturele voorzieningen heeft een direct effect op de geestelijke en lichamelijke gezondheid van mensen en zorgt voor ontspanning, zeker in combinatie met bewegen. Het is één van de uitdagingen voor de provincie om er voor te zorgen dat het aanbod meegroeit met het aantal inwoners.
De gezondheidsgerelateerde economie in de provincie Utrecht groeit en maakt inmiddels ongeveer een vijfde uit van de totale economie. De zorgsector is aan het veranderen en vraagt andere professionals, met nieuwe competenties. EHealth is hiervan een voorbeeld en heeft betrekking op het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren. Hierbij kan gedacht worden aan nieuwe producten als de zorgrobot. Het gaat om de uitwisseling van informatie en data tussen apparaten en mensen/organisaties, tussen zorgverleners onderling en tussen zorgverleners en patiënten. EHealth speelt ook een steeds grotere rol bij het vergroten van de zelfredzaamheid van mensen en het langer zelfstandig kunnen leven met een chronische ziekte. Momenteel brengt het regionale programma Uzelf (Universiteit Utrecht, UMC-Utrecht, Hogeschool Utrecht, UCreate, Gemeente Utrecht, Rabobank, One Shoe, Raedelijn, EBU) partners bij elkaar om te investeren in Utrecht als modelregio voor zelfmanagement, met de bijbehorende technologische, financiële en organisatorische oplossingen.
23 PAR. Afbakening gezondheidseconomie: 01. Cure – Ziekenhuizen; 02. Cure - Curatieve zorg zonder overnachting; 03. Cure - Gezondheidsondersteunende diensten; 04. Cure – Praktijken; 05. Care - Verpleging en verzorging; 06. Care – Gehandicaptenzorg; 07. Care – GGZ; 08. Care – Thuiszorg; 09. Preventie - Instellingen voor preventie; 10. Welzijn/Jeugdzorg – Welzijn; 11. Welzijn/Jeugdzorg – Jeugdzorg; 12. Afgeleid – Onderzoek; 13. Afgeleid – Technologie; 14. Afgeleid – Handel; 15. Afgeleid - Wellness, sport, (zorg)toerisme; 16. Afgeleid - Advies, belangen; 17. Afgeleid - Wonen en zorg.
Gezondheidswinst en -schade in de leefomgeving
Van de totale ziektelast komt:(iv)
(i) Tijdschrift vervoerswetenschap, maart 2013.
(ii) Hendriksen en van Gijlswijk, 2010.
(iii) Milieudefensie, 2016.
(iv) Atlas voor de leefomgeving.
In het programma Slimme en Gezonde Stad werken de Rijksoverheid en lokale en regionale overheden samen aan maatregelen voor het verbeteren van de leefomgeving in de stad. Utrecht is een van de verbonden pilotsteden.
Link naar het programma Slimme en Gezonde Stad
Download hier de special Slimme en Gezonde Stad