Monitor Brede Welvaart in de provincie Utrecht
De monitor bestaat uit vier hoofdonderdelen (klaverblaadjes) met ieder 8 indicatoren. Hoe de monitor is opgezet lees je onderaan deze pagina. Ook vind je hier een samenvatting.
Samenvatting Brede Welvaartsmonitor provincie Utrecht
Brede welvaart in de provincie Utrecht wordt binnen de Staat van Utrecht gemeten aan de hand van het klavervier model.
In dit model staat het evenwicht centraal tussen vier soorten welvaart namelijk ‘welzijn in het persoonlijke leven’, ‘welzijn in het samenleven’, ‘duurzame omgang met de natuur’ en ‘economische en materiële welvaart’. Het uitgangspunt is dat als één (of meer) van de vier blaadjes onvoldoende aandacht krijgt of te weinig kan groeien, de geluksformule van het klaverblad is doorbroken. Er kan dan geen sprake meer zijn van brede welvaart, maar van gewone of partiële welvaart.
Bij ieder van de vier deelaspecten van brede welvaart hebben we de meest recente cijfermatige data gezocht (indicatoren) die tezamen een beeld geven van de algemene positie van de provincie Utrecht hierop. Voor zover er uitgesplitste data voorradig zijn, gaan we per indicator in op:
- een landelijke trend in de tijd,
- de positie van de provincie Utrecht ten opzichte van Nederland gemiddeld en
- de posities van de 26 gemeenten binnen de provincie Utrecht.
In deze samenvatting bespreken we kort de landelijke trends en de positie van de provincie Utrecht daarbinnen. Voor informatie over de gemeenten verwijzen we naar de afzonderlijke indicatoren binnen de klaverblaadjes.
Waar het gaat om welzijn in het persoonlijke leven hebben we het welbevinden van individuen centraal gesteld, met als uitgangspunt dat hier een belangrijke sleutel ligt om ook welzijn in het samenleven te kunnen realiseren. Daarmee kan bijvoorbeeld eveneens de duurzame omgang met de natuur verder op kracht worden gebracht. We zien dat er een gunstige trend is waar het de levensverwachting van inwoners betreft (deze blijft toenemen), evenals een lichte afname van het aandeel mensen dat zich ontevreden voelt over het leven. In 2023 zijn daarnaast echter iets minder mensen in Nederland tevreden over hun dagelijkse bezigheden dan in 2022 en is er sprake van een serieuze toename van het aantal mensen dat zich ernstig eenzaam voelt. Met het oog op brede welvaart in de toekomst, kijken we ook specifiek naar de positie van jongeren in de provincie Utrecht. We zien dat minder dan de helft veel vertrouwen heeft in de eigen toekomst en vier op de vijf prestatiedruk ervaart die zij zichzelf opleggen (dus niet afkomstig is van bijvoorbeeld school of ouders). Het betreft eerste metingen en we kunnen er nog geen trends uit afleiden. Voor de senioren in de provincie Utrecht (65+) geldt dat bijna drie op de vijf aangeeft over hoge tot zeer hoge veerkracht te beschikken. Voor diverse bevindingen geldt dat er geen vergelijkingen kunnen worden gemaakt met andere provincies of Nederland als geheel. Wel zien we dat op het gebied van de levensverwachting, ervaren gezondheid en vertrouwen in de toekomst van jeugdigen, de provincie Utrecht gunstig afsteekt bij de rest van Nederland. Voor ernstige eenzaamheid geldt het tegenovergestelde en steekt de provincie ongunstig af bij het landelijk gemiddelde.
Wat betreft het welzijn in het samenleven, kijken we naar aspecten als (geïnstitutionaliseerde) zorg voor elkaar, maatschappelijke voorzieningen, participatie, sociale cohesie, veiligheidsbeleving en vertrouwen. Landelijk zien we (licht) gunstige trends waar het gaat om het hebben van vertrouwen in andere mensen en de woon- en leefomgeving als prettig ervaren. (Licht) ongunstige trends zijn er waar het gevoelens van onveiligheid betreft, de mate waarin men vrijwilligerswerk doet, men is gaan stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen en de afstand die men moet afleggen om bij een gemeenschappelijke voorziening als de bibliotheek te komen. Voor de provincie Utrecht geldt dat deze zeer gunstig afsteekt ten opzichte van andere provincies waar het gaat om vertrouwen in andere mensen en de opkomst bij de Tweede Kamerverkiezingen. ‘Gewoon’ gunstig steekt de provincie Utrecht af op het gebied van ervaren gevoelens van onveiligheid, afstand die men moet afleggen om bij een bibliotheek te komen en het hebben van een prettige woon- en leefomgeving. Een relatief ongunstige positie neemt de provincie Utrecht in waar het gaat om de omvang van het aantal inwoners dat mantelzorg verleent. Dit aandeel ligt beneden het landelijk gemiddelde.
Bij duurzame omgang met de natuur kijken we naar indicatoren die betrekking hebben op het tegengaan van klimaatverandering en milieuverontreiniging, en bijdragen aan circulariteit en het herstel van ecosystemen. Landelijk zijn er positieve trends waar het gaat om de opwekking van hernieuwbare energie, het terugdringen van de CO2-uitstoot, de afname van blootstelling aan stikstofdioxide (NO2), het terugdringen van huishoudelijk restafval, de toename van het aantal woningen met een energielabel C of beter en de ecologische waterkwaliteit. Wat betreft de blootstelling aan fijnstof (PM10) wordt er landelijk volgens de laatste officiële cijfers een heel lichte (ongunstige) toename gezien tussen 2020 en 2021. De positie van de provincie Utrecht is waar het gaat om het aandeel woningen met een energielabel C of beter en waar het gaat om de afstand tot openbaar groen, relatief gunstig te noemen ten opzichte van Nederland gemiddeld. Waar het gaat om CO2-uitstoot en omvang van huishoudelijk restafval is de positie van de provincie Utrecht ten opzichte van Nederland gemiddeld noch expliciet gunstig of ongunstig. Relatief ongunstig is de positie van de provincie Utrecht te noemen op het gebied van blootstelling aan fijnstof en stikstofdioxide en waar het de biologische waterkwaliteit betreft.
Op het gebied van economische en materiële welvaart hebben we gekeken naar de pijlers macro-economie, huishoudfinanciën en armoede- en schuldenproblematiek. Landelijke trends op deze gebieden zijn over het algemeen gunstig te noemen. Op het gebied van werkloosheid wordt tussen 2022 en 2023 echter wel een heel lichte toename gezien, evenals waar het gaat om het aandeel huishoudens met problematische schulden. Opmerkelijk is dat de provincie Utrecht op alle onderzochte indicatoren een gunstige tot zeer gunstige positie heeft ten opzichte van Nederland gemiddeld. De zeer gunstige positie zien we waar het gaat om bruto binnenlands product per inwoner, netto arbeidsparticipatie, gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden, aandeel huishoudens dat langer dan vier jaar in armoede leeft en ondernemersvertrouwen. De (gewoon) gunstige positie van de provincie Utrecht zien we op het gebied van werkloosheid, woonquote en huishoudens met problematische schulden.
Opzet Brede Welvaartsmonitor provincie Utrecht
De brede welvaartsmonitor voor de provincie Utrecht is ontwikkeld op basis van het klavervier model. Op alle vier de klaverblaadjes (hoofdgebieden) is gezocht naar passende indicatoren. Hierbij is rekening gehouden met het feit dat we ook zoveel mogelijk toekomstgericht willen kijken. Brede welvaart richt zich per definitie ook de belangen van generaties na ons. Mede om die reden is er expliciet gezocht naar indicatoren op het gebied van jeugd.
Het selecteren van de indicatoren vergde veel afwegingen. Zoals al eerder benoemd kan er niet onbeperkt gekozen worden uit soorten onderwerpen en zijn we gebonden aan de beschikbaarheid van cijfers op specifieke terreinen. Dat betekent in de praktijk dat sommige onderwerpen niet opgenomen konden worden die wel zouden passen in het hoofdgebied, omdat er in het geheel geen cijfers over zijn (bijvoorbeeld op het gebied van zingeving of radicalisering). Soms konden we geen trend in de tijd laten zien omdat een bepaalde indicator recent voor het eerst is gebruikt en soms konden we geen afslag maken naar de specifieke positie van de provincie Utrecht (en/of gemeenten daarbinnen). Bij de keuze van de indicatoren hebben we steeds afgewogen wat haalbaar was om het hoofdonderwerp (klaverblaadje) uiteindelijk zowel in de breedte als diepte zoveel mogelijk recht te doen. Bij de breedte ging het om de hele scope van het onderwerp naar inhoud en trends, bij de diepte ging het om de precisie waarmee we konden inzoomen op de positie van de provincie Utrecht en/of de gemeenten daarbinnen ten opzichte van de Nederlandse situatie. Hierin hebben we binnen ieder klaverblad naar een optimale balans gezocht. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de indicatoren die we uiteindelijke geselecteerd hebben. Naar verwachting zullen in de toekomst steeds meer data ter beschikking komen en zal er steeds verfijnder gemeten kunnen worden.
